Zdjęcie panoramiczne przedstawiające muzeum karkonoskie w Jeleniej Górze.
ODDZIAŁY
Zdjęcie przedstawiające oddział

Dom Carla i Gerharta Hauptmannów
ul. 11 Listopada 23
58-580 Szklarska Poręba

Zdjęcie przedstawiające oddział

Muzeum Historii i Militariów w Jeleniej Górze,
ul. Sudecka 83

Zdjęcie przedstawiające oddział

Muzeum Zamek Bolków
ul. Zamkowa 1
59-420 Bolków

WNĘTRZE CHAŁUPY WIEJSKIEJ


19 grudnia 2017

Wystawa przedstawia chałupę wiejską o charakterystycznej dla jeleniogórskiego regionu konstrukcji w XVIII/XIX wieku z wyposażonym wnętrzem, typowymi meblami i innymi przedmiotami używanymi w gospodarstwie domowym w ubiegłych wiekach.

Chałupa wiejska została dobudowana do głównego budynku muzeum 1914 r. Z budynkiem połączona jest przedsionkiem wyłożonym kamiennymi płytami. Dom nie jest odwzorowaniem konkretnie istniejącego, ale zawiera w sobie najbardziej charakterystyczne cechy konstrukcyjne chałupy górskiej z Karkonoszy, z drugiej połowy XVIII w, zbudowany zgodnie z obowiązującą tu tradycją. Jest to chałupa o konstrukcji zrębowo-przysłupowej. Konstrukcja ta charakteryzuje się tym, że częściowo uniezależnia zrębowe ściany budynku od nacisku nadwieszonego dachu lub pietra opartego głównie na zespole słupów z mieczami, zwanymi przysłupami,(patrz rysunek) belkach stropowych i płatwiach.

Ściany chałupy zbudowano przy zastosowaniu konstrukcji zrębowej, która polega na poziomym i warstwowym układaniu bali (płazów), gdzie pierwsza warstwa, zwana podwaliną złączona jest na węgłach(narożach) na obłap, niezależnie od tego jak łączone są pozostałe bale tworzące wieniec ściany, a ostatnia – górna – zwana murłatą lub opasią (4) złączona jest na „jaskółczy” „rybi” ogon. Podwaliny leżą na kamiennej podmurówce. Wzdłużne szpary między-belkowe zalepiono gliną i malowano wapnem. W konstrukcji tej mogły być użyte tylko bale o jednakowej grubości na całej długości. Aby zbytnio nie osłabiać konstrukcji ścian, okienka wyżynane w balach były małe. Konstrukcja przysłupowa polega na tym, że na opasi (ostatniej belce tworzącej ścianę) leżą belki stropowe (3), a na nich spoczywają płatwie okapowe (2). Na płatwiach nad belkami stropowymi leżą krokwie.(1) Belki stropowe dodatkowo spoczywają na belce, którą podpierają słupy z mieczami. Belka ta tak jak i miecze w nią wpuszczone, jest od strony wewnętrznej wyprofilowana tak, by po połączeniu między dwoma słupami powstał łuk. Trójkątne pola między słupami i mieczami wypełniono zwieraczami. Całość daje złudzenie arkady. Słupy z mieczami i belką połączone są drewnianymi kołkami(tyblami). Przysłup (7) nie stoi bezpośrednio na ziemi, lecz na kamiennej podmurówce (8), która dodatkowo spełnia funkcję ławy przydomowej (9). Budynek chałupy ma dwuspadowy dach kryty gontem, a ściany szczytowe w obrębie połaci dachowych są oszalowane deskami zdobionymi wąskimi listewkami kryjącymi złącza między deskami.
Wodę deszczową z dachu odprowadzają długie drewniane rynny znacznie wysunięte poza narożniki chaty. Drzwi i okna ozdobiono profilowanymi i rowkowanymi deseczkami tworzącymi opaski wokół okien i drzwi. Okna dodatkowo ozdabiają okiennice malowane w kwiaty.

Wnętrze chałupy wypełnione jest oryginalnymi sprzętami w większości pochodzącymi z XVIII wieku. W prawym rogu na wprost wejścia stoi stół, konstrukcja i formą nawiązujący do wzorów wczesnorenesansowych. Tego typu stoły występowały głównie na terenach południowych, w Sudetach i Podsudeciu oraz w Karpatach. Przy stole stoją dwa zydle. Konstrukcja zydla wykształcona już w gotyku nie uległa zasadniczym przemianom do końca XIX w. Prezentowane w chałupie zydle pochodzą z drugiej połowy XVIII w.. Posiadają charakterystyczną dla tego okresu „fornirową” polichromię. Meble o zdobnictwie naśladującym fornirowanie były wytwarzane od około połowy XVIII w do pierwszej ćwierci XIX w. Ta technika zdobienia znana była wielu warsztatom stolarskim na Dolnym Śląsku. Wielobarwną polichromią pokrywano wszelkiego rodzaju meble; szafy, skrzynie kołyski, zydle. Najpopularniejszym zestawami kolorystycznymi były czerwień, błękit, kremowa biel. Często stosowano również jedną barwę (zieleń, brąz) o zróżnicowanych odcieniach.
W chałupie ten typ dekoracji prezentuje duża szafa z 1793 r opatrzona monogramem, CHR , z profilowanym masywnym gzymsem, toczonymi, kulistymi nogami, ściętymi narożnikami ścian. Szafy na ubrania pojawiły się na wsi dolnośląskiej w połowie XVIII w. Wcześniej do tego celu służyły skrzynie. Prezentowana obok szafy skrzynia jest najstarszym meblem ludowym w naszych zbiorach muzealnych. Pochodzi z 1664 r. Plastycznym zdobnictwem lica w postaci gzymsów, pilastrów i kaboszonów oraz samą konstrukcją nawiązuje do renesansowych form, które w ludowym meblarstwie przyjęły się znacznie później i to w zdecydowanie uboższej formie.

Po lewej stronie stoi łóżko z baldachimem. Takie łóżka rozpowszechniły się około 1500 r we Włoszech i wraz falą renesansu pojawiły się również w Polsce. We wnętrzach wiejskich chałup spotyka się je rzadko, jedynie na terenie Dolnego Śląska, Mazur, Pomorza Gdańskiego i na zachodnich obszarach Opolszczyzny. Prezentowane w chałupie łóżko pochodzi z 1823 r., pokryte jest charakterystyczną dla tego okresu kolorową polichromią.

Podobnie zdobiona jest stojąca w sąsiedztwie kołyska na dwóch biegunach. Na jej bocznych ścianach występuje dekoracja o motywach architektonicznych i pejzażowych. Ten typ zdobnictwa był dość rozpowszechniony w meblarstwie dolnośląskim w drugiej połowie XVIII w.

Znaczną część powierzchni chałupy wypełnia piec kaflowy połączony z piecem chlebowym. Otoczony jest ławą a do sufitu, wokół pieca, przymocowane są drążki służące do suszenia ubrań. Na piecu stoi duża dzieża do wyrabiania ciasta na chleb. Z tej ilości ciasta wypiekało się ok. 50 bochenków chleba.

Z drobnych sprzętów, wypełniających izbę na uwagę zasługuje zegar pochodzący prawdopodobnie ze Schwarzwaldu, gdzie od XVIII w. produkowano tanie zegary, które rozeszły się po Europie wśród mniej zamożnych warstw społecznych. Część frontowa zegara wykonana jest z cienkiej deseczki w kształcie kwadratu zwieńczonego półkolem. Tło części frontowej jest białe, w narożach tarcza zdobiona jest bukietami kwiatów a powierzchnia zwieńczenia wypełniona jest pejzażem z dużą drewnianą chałupą pośrodku.

Ważnym elementem wyposażenia izby wiejskiej były obrazy ze świętymi patronującymi codziennemu życiu mieszkańców wsi. Na Dolnym Śląsku w XVIII i XIX w były to obrazy malowane na szkle. Przedstawione w chałupie pochodzą z drugiej i trzeciej ćwierci XIX wieku. Wytwórczość malarska związana była ze znanymi ośrodkami kultu na Dolnym Śląsku – Bardo Śl., Wambierzyce, Wielisław. Obrazy takie były nabywane w czasie pielgrzymki do miejsca kultu, bądź u wędrownych handlarzy, którzy roznosili je po wsiach i odpustach.

Wychodząc z izby, po prawej stronie przedsionka stoi XVII w malowana szafa służąca do przechowywania żywności. Jest to jeden z nielicznych okazów ludowego meblarstwa z tego okresu.

POWRÓT