Grot oszczepu – włóczni, żelazo, kucie; zamek Sokolec w Górach Sokolich, chronologia: średniowiecze XIV – XV wiek;  wymiary: długość 28 cm, szerokość ostrza 2 cm, średnica tulei 2 cm, głębokość tulei 9 cm., nr inwentarzowy MJG – A – 101 (dawne numery: 1321 A, MJG-A-128)

            Żelazny grot oszczepu to bardzo ciekawy zabytek dawnego uzbrojenia, należący do kolekcji militariów w zbiorach Działu Archeologii Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Grot wykonany jest z żelaza w technice kucia, ma romboidalne w przekroju ostrze z wyraźnie wyodrębnionym żeberkiem, u podstawy ślady dookolnych żłobków, a zakończony jest tuleją do osadzania drzewca o głębokości 9 cm. Stan zachowania zabytku jest dobry – pomimo wyraźnych śladów skorodowania (w roku 1990 poddany został zabiegom konserwacyjnym – czyszczenie mechaniczne i chemiczne, parafinowanie – w Muzeum Archeologiczno – Historycznym w Głogowie) – jedynie u podstawy tulei występują większe ubytki korozyjne.

            Żelazny grot oszczepu należy do bardzo interesującej grupy militariów, odkrytych na początku XX wieku w ruinach średniowiecznego zamku Sokolec w Górach Sokolich, koło Karpnik. Ze względu na domniemane ślady zdobienia na zabytku, narosły wokół niego (jak i całej kolekcji) liczne kontrowersje, związane z chronologią zespołu (a co za tym idzie – zamku Sokolec – a pośrednio ogólnie  początków osadnictwa w Sudetach Zachodnich w średniowieczu). Dopiero ostatnie kompleksowe badania bronioznawcze te kontrowersje pozwoliły rozwiać.

            Zespół 11 grotów włóczni – oszczepów został odkryty w roku 1904 w runach zamku Sokolec przez niemieckiego poszukiwacza – amatora F. von Oheimba. Pierwszego opracowania grotów dokonał w roku 1939 E. Petersen, który, głównie na podstawie rzekomych cech zdobniczych na grotach, zaklasyfikował je jako zabytki o bardzo wczesnej metryce, odnosząc ich powstanie do VII wieku, traktując te zabytki jako dowód wczesnej penetracji Śląska przez wczesnośredniowieczne plemiona germańskie: alamańskie lub frankijskie. Ta analiza dała pretekst do spekulacji na temat mieszkańców Sokolca – w zależności od narodowości badacza mieli to być albo wcześni Germanie, albo wcześni Słowianie. Pisano nawet o związkach Sokolca z tzw. państwem Samona, prawdopodobnie istniejącym w VII na Morawach. Spośród powojennych, polskich badaczy, najdokładniejszej analizy zabytków z Sokolca dokonała w roku 1962 W. Sarnowska, pisał o nich także K. Jaworski w pracy z roku 2005, poświęconej wczesnośredniowiecznym grodom sudeckim, który przesunął chronologię zabytków do VIII – IX wieku, natomiast ich proweniencji dopatrywał się w stanowiskach południowosłowiańskich.

            Rozwiania wątpliwości i sporów wokół zabytków dokonał dopiero w roku 2008 wrocławski archeolog i bronioznawca L. Marek. Dzięki drobiazgowej analizie i badaniom samych zabytków, jak i źródeł archiwalnych (zestawienie zabytków z przedwojennymi opisami i rysunkami) doszedł on do wniosku, że E. Petersen w roku 1939, by wykazać wczesną datę ich powstania, dopuścił się fałszerstwa naukowego. Polegało ono na przerysowaniu, zachwianiu proporcji i uwypukleniu rzekomych cech wczesnośredniowiecznych w opublikowanych rysunkach militariów, aby „udowodnić teorię zgodną z ówczesną polityką”. L. Marek wykazał, że faktyczna ornamentyka i forma omawianych żeleźców odbiega zdecydowanie od spotykanej wśród zachowanych zabytków frankijskich, natomiast w rzeczywistości należy wiązać je chronologicznie z okresem późnego średniowiecza, wiekiem XIV i XV, a konkretnie – prawdopodobnie – z przetaczającymi się wówczas przez Śląsk wojnami husyckimi.

            Średniowieczny grot oszczepu – włóczni z zamku Sokolec jest dowodem na to, jak wiele kontrowersji, sporów, emocji o zgoła pozanaukowym, a wręcz politycznym charakterze, prowadzących nawet do oszustwa i manipulacji, może wywołać jeden zabytek (czy niewielka kolekcja) o niepozornym wyglądzie.

Tomasz Miszczyk

Literatura:

CHOROWSKA Małgorzata, DUDZIAK Tomasz, JAWORSKI Krzysztof, KWAŚNIEWSKI Artur, 2009 Zamki i dwory obronne w Sudetach. Tom II: Księstwo Jaworskie, Wrocław 2009

JAWORSKI Krzysztof, 2005 Grody w Sudetach VIII – X wiek, Wrocław 2005

MAREK Lech, 2008 Broń biała na Śląsku. XIV – XVI wiek, Wratislavia Antiqua. Studia z dziejów Wrocławia, t.10, Wrocław 2008

PETERSEN Ernst , 1939 Der ostelbische Raum als germanisches Kraftfeld im Lichte der Bodenfunde des 6.-8. Jahrhunderts, Leipzig 1939

SARNOWSKA Wanda, 1962 Uzbrojenie z Sokolca na Górze Krzyżnej, pow. Jelenia Góra, Muzealnictwo Wojskowe, t.2/1962, s.59-71

Ryciny:

1. Grot oszczepu – włóczni, żelazo, kucie; zamek Sokolec w Górach Sokolich, chronologia: średniowiecze XIV – XV wiek;  wymiary: długość 28 cm, szerokość ostrza 2 cm, średnica tulei 2 cm, głębokość tulei 9 cm., nr inwentarzowy MJG – A – 101 (dawne numery: 1321 A, MJG-A-128), fot. T. Miszczyk
2. Grot oszczepu – włóczni, MJG – A – 101, rysunek wg E. Petersen 1939
3. Sokolec, żelazne groty włóczni – oszczepów z badań F. von Oheimba, opublikowane przez E. Petersena jako wczesnośredniowieczne, rys. wg E. Petersen 1939
4. Sokolec, żelazne groty włóczni – oszczepów w zbiorach Muzeum Karkonoskiego, fot. T. Miszczyk
5. Sokolec, plan ruin zamku, opr. P. Rajski, wg Chorowska, Dudziak, Jaworski, Kwaśniewski 2009
6. Sokolec, próba rekonstrukcji zamku, opr. P. Rajski, wg Chorowska, Dudziak, Jaworski, Kwaśniewski 2009