Makatka, płótno jednobarwne bawełniane, nici bawełniane, kolorowe, niebieskie, tkanie płótna maszynowe, haft ręcznie wykonany ściegiem sznureczkowym, autor: Elżbieta Chrapek, lata 50.- 60. XX w., Lubawka, Dolny Śląsk, wym. 119 cm x 53 cm, nr inw. MJG ET 2820

Makatka – niewielka tkanina dekoracyjna służąca do zawieszenia na ścianie (na drążku).
Prostokątny, długi kawałek bawełnianego, białego płótna (ręcznik), obszyty ręcznie, przy brzegach. Na dwóch węższych końcach ręcznika dwa różne motywy dekoracyjne ułożone względem siebie „głowami” i po dwóch różnych stronach materiału. Oba wyszywane niebieską nicią pojedynczą, ściegiem sznureczkowym. Wzór konturowy nie wypełniony haftem:

pierwszy motyw, większy, na prawej stronie: dziewczynka z nosidłem do wody w ludowym stroju „holenderskim”, na nogach chodaki, wysoki czepek na głowie, obszerna suknia z bufiastymi rękawkami, stoi wśród kępek trawy;

drugi motyw, mniejszy, na lewej stronie: wiatrak w typie holendra wśród kępek trawy na wzgórku; „rysunek” wiatraka rozdziela napis „Świeża woda”. Oba motywy z trzech stron obwiedzione ściegiem sznurkowym, również wykonane niebieską nicią, która tworzy ozdobną ramę otwartą od góry: niewielkie romby o ażurowym wzorze wypełnione ażurowymi kwadracikami połączone cienkim ściegiem sznurkowym, na rogach ramy większe, ażurowe kwadraty, w które wpisane są ażurowe romby wypełnione kwadracikami.

W zbiorach posiadamy 9 makatek z czego 4 zostały wykonane domowym sposobem, haftowane ręcznie, a 5 jest wyrobami fabrycznymi w formie druków jednobarwnych lub 2-3 kolorowe.

Makatka – niewielka tkanina dekoracyjna, służąca do zawieszania na ścianach, bądź rozkładania na meblach. Makatki mogą być: dziergane, wyszywane, wykonywane techniką patchworku, a także malowane. Są wzorzyste i wielokolorowe, ale także ubogie, wyszywane pojedynczą nicią na jednobarwnym tle. Przeważnie wzory wykonuje się na specjalnie do tego celu przystosowanej tkaninie bawełnianej lub w przypadku dziergania – wełnianej[1]. Makatki mogą być w formie obrazów, podkładek, obrusów, serwetek, chusteczek, poszewek, itp. Motywy zdobnicze zależą w głównej mierze od przeznaczenia i miejsca z którego pochodzą.

Kolorowe haftowane przez gospodynie makatki wisiały w każdej wiejskiej kuchni. Wzorów makatek jest tyle, ile robiących je gospodyń, jednak zawsze posiadały one pewne cechy wspólne – w kompozycji pojawiają się motywy roślinne i zwierzęce, najczęściej makatka dotyczy czynności wykonywanych w gospodarstwie domowym. Bardzo cenionym walorem makatek jest ich funkcja edukacyjna – na każdej można znaleźć wyhaftowane przysłowie lub mądrość ludową.

Prostokąty białego płótna, haftowane niebieską lub czerwoną nicią, zamykają i oswajają otaczający nas świat w schematycznych obrazkach i równie schematycznych aforyzmach. Makatki ocierają się o kicz. Były zwykle wykonywane z półproduktów. Na przykład w Niemczech działały warsztaty, z których wypuszczano materiał gotowy do haftowania, z nadrukowanym wzorem. Zwykle niebieskim lub czerwonym haftem na białym tle. Ta „fabryczność” spowodowała, że nie wszyscy uznają je za sztukę ludową, taką choćby, jak obrazy malowane na szkle.
Co ciekawe, fakt, że były kopiowane powodował, że wzory produkowano z błędami. Na przykład na polskich makatkach nie zawsze haftowano „Smacznego”, czasem zamiast tego widniało „Dobrego apetytu”. Co oczywiście jest dokładnym tłumaczeniem niemieckiego „Guten Appetit”.

Katarzyna Szafrańska

Dział Etnologii

Bibliografia:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Makatka#mw-navigation

www.wrocław.naszemiasto.pl, H. Wieczorek, wywiad z E. Berendt kierowniczką wrocławskiego Muzeum Etnograficznego o kolekcji jej makatek w cyklu „WROCŁAWIANIE Z PASJĄ” – serwis specjalny o wyjątkowych mieszkańcach stolicy województwa dolnośląskiego.