Unikatowym eksponatem w zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze jest chusta z drukowaną „haniebną” historią Napoleona Bonaparte. Wokół głównej sceny przedstawionych zostało osiem scen z dziejów Napoleona, ilustrują one epizody z wojen Cesarza i jego „haniebne” czyny.

W centrum kompozycji scena z przedstawieniem upadku Napoleona, któremu podczas ucieczki przed trzema mężczyznami personifikującymi Szwecję, Prusy i Rosję, wypada z ręki szabla, symbol jego siły i władzy. Po prawej stronie czterech mężczyzn w koronach, trzech z nich reprezentuje Związek Reński, czwarty Austrię. Poniżej sceny wiwatująca publiczność ciesząca się na wieść o upadku Napoleona.

Wokół sceny centralnej osiem ilustracji przedstawiających życie i działalność Napoleona w latach 1796 – 1809. Każda z nich zaopatrzona jest w obszerny komentarz słowny w języku angielskim i niemieckim. Kolejno są to sceny:

1. „Napoleon otrzymuje dowództwo nad armia francuską we Włoszech z rąk Paula Jeana de Barras, poślubia Józefinę”.
2. „Napoleon w Egipcie przechodzi na islam, wypiera się swojej wiary i depcze Biblię”.
3. „Rozstrzelanie więźniów tureckich w Jaffie”.
4. „ Potajemny powrót Napoleona z Egiptu do Francji”.
5. „Wydanie wyroku przez Napoleona na Francois Toussainta Louverture, przywódcę powstania na San Domingo”.
6. „Rozstrzelanie księcia D’ Enghein”.
7. „Napoleon i Godoy w Bayonne w podstępny sposób zmuszają Ferdynanda VII do abdykacji”.
8. „Napoleon pozbawia władzy papieża Piusa VII”.

Chusta jest angielskim wyrobem fabrycznym, który rozpowszechnił się w Europie, a zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych. Niemieckie napisy na chuście zawierają błędy, zostały źle przetłumaczone, co potwierdza, że chustę wyprodukowano w Anglii. W tym czasie w Niemczech i we Francji panowała cenzura, która niemal uniemożliwiała propagowanie przedstawień antynapoleońskich. W Anglii natomiast panowała wolność prasy, co umożliwiało rozwój satyry.

Forma chusty z zespołem scen napoleońskich, stosowana była nie tylko w wydaniu obelżywym, zdecydowanie popularniejsze były chusty gloryfikujące Cesarza. Produkowano je przez cały XIX wiek.

Ciekawe jest dokładne określenie czasu powstania chusty na okres pomiędzy 15 czerwca a sierpniem 1813 roku. W scenie głównej Napoleona atakuje Szwecja, która przystąpiła do wojny w czerwcu, lecz Austria stoi jeszcze z boku i się tylko przygląda. Austria przeciw Napoleonowi przystąpiła w sierpniu 1813. Biorąc pod uwagę, iż propaganda angielska błyskawicznie reagowała na wydarzenia, możliwe jest powstanie chusty w sierpniu 1813 roku.

Anna Szczodrak

Dział Stuki

Literatura:

Historia haniebna Napoleona Bonaparte. O dwóch zabytkach toruńskich i satyrze na Napoleona , Katarzyna Kluczwajd [w:] Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu, tom XII, Toruń 2003